Najaarssterfte en najaarsomkering onder de loep

Najaarssterfte en najaarsomkering zijn 2 verschijnselen waar vijverbeheerders mee te maken krijgen.

Momenteel loopt de (hoog)zomer op zijn laatste benen en verkort de daglengte aanzienlijk. Ook loopt de temperatuur tijdens de nachten sterker terug dan de voorbije weken. Deze evolutie kan najaarssterfte en najaarsomkering veroorzaken, 2 natuurlijke processen die los van elkaar staan en hoge vissterfte kunnen veroorzaken.

NAJAARSSTERFTE.

Wat is najaarssterfte?

Najaarssterfte omvat het afsterven van een waterbloei (algenbloei) omwille van omgevingsfactoren zoals een dalende watertemperatuur, een kortere daglengte, een minder intensieve zoninstraling, hevige regenval of een tekort aan voedingsstoffen.

Een waterbloei die op zijn hoogtepunt zit heeft een zeer hoge biomassa gevormd.

Vaststellen najaarssterfte, symptomen.

Als vijverbeheerder kan je najaarssterfte zowel vaststellen door aandachtig de vijver te evalueren en/of een aantal waterwaarden na te meten.

Visueel kan najaarssterfte vrij vaak waargenomen worden maar de verschijnselen verschillen van vijver tot vijver. De kleur van het vijverwater is hierbij de belangrijkste parameter. Indien de waterkleur plots verandert naar bruin/grijs of het water heldert volledig uit (tot soms glashelder) is dit een duidelijk teken.

Indien de waterparameters ook gemeten worden valt het bijzonder op dat de zuurstofhuishouding bijzonder laag ingeschaald is en dat het dag- en nachtritme ontbreekt. De aanwezige waterbloei is immers afgestorven en de fotosynthesecapaciteit is sterk gereduceerd.

Lees ook https://aquaticengineers.be/2017/03/29/beluchters-vanaf-nu-inschakelen-wordt-aanbevolen/

Ook de organische belasting van het vijverwater (ammonium/ammoniak) stijgt aanzienlijk door de uitgebreide afbraak van de opgebouwde biomassa aan algen.

De redoxpotentiaal van het water is sterk verlaagd.

Gevolgen.

Najaarssterfte kan ernstige gevolgen hebben maar dit hoeft niet steeds zo een vaart te lopen. Dat een waterbloei in onze streken afsterft in het najaar is een normaal en natuurlijk verschijnsel. Meestal gaat dit zelfs vrij geleidelijk en onopgemerkt voorbij.

Er zijn echter een aantal gevallen waarbij het risico op vissterfte verhoogd wordt:

• De aanwezige waterbloei heeft een bijzonder grote biomassa opgebouwd, het water is dus extreem donkergroen en vrij dik gedurende de weken die aan de najaarssterfte voorafgaan.
• Het vijverwater heeft het jaar rond een vrij povere tot slechte zuurstofwaarde omwille van bijvoorbeeld een zeer beperkte diepte, een dikke organische sliblaag, een zeer hoog visbestand, …

Hoe kan men ingrijpen bij najaarssterfte?

Zie lager, identieke maatregelen als bij najaarsomkering.

NAJAARSOMKERING.

Wat is najaarsomkering?

Najaarsomkering is het verschijnsel waarbij de waterlaag die zich boven de bodem bevindt door de waterkolom opstijgt en zich mengt met het bovenliggende water.

Het opstijgen van deze bodemwaterlaag wordt meestal veroorzaakt door een snelle afkoeling van de bovenste waterlaag waarbij deze door temperatuurinversie (de bovenlaag wordt opeens kouder dan de onderlaag en dus zwaarder) naar de bodem zakt en het bodemwater stijgt. De eerste koude nachten in het najaar kan najaarsomkering triggeren op ondiepe vijvers. Op diepe (eutrofe) gelaagde plassen valt dit vaker laat in het najaar voor omdat de bovenlaag vrij groot is en dus langer stabiel kan blijven.

Vaststellen najaarsomkering, symptomen.

Wanneer najaarsomkering plaatsvindt manifesteert zich dit vaak anders dan najaarsterfte. Zeer vaak kleurt de vijver donkerbruin tot zwart en dit kan vrij plaatselijk zijn (waarbij wolkvorming ontstaat in de vijver) tot algemeen (waarbij de hele vijver donkerbruin tot zwart wordt).

Het is zo dat vijvers met een vrij dikke organische sliblaag ook veel water in de sliblaag gecapteerd hebben (interstitieel water of water tussen de slibdeeltjes) wat de bovenste bodemlaag vloeibaar maakt. Het opstijgen van de bodemwaterlaag neemt dus ook slib mee door de waterkolom waardoor het water de kleur van het slib aanneemt.

Naast het opmengen van organisch materiaal in de waterkolom ontsnappen er ook veel gassen uit de sliblaag zoals waterstofsulfide en methaan die acuut toxisch zijn voor vissen.

Het opmengen van slib in de waterkolom brengt ook een zeer hoog zuurstofverbruik met zich mee.

Gevolgen.

Najaarsomkering is nagenoeg altijd ernstiger dan najaarsterfte. Afhankelijk van de hoeveelheid bodemslib en dan met name de organische fractie (en de aanwezigheid van toxische gassen zoals waterstofsulfide en methaan) wordt de ernst van de situatie bepaald.

Er zijn echter een aantal gevallen waarbij het risico op (hoge) vissterfte sterk toeneemt:

• De vijver heeft een zeer dikke organische sliblaag met onstabiel (waterig) slib.
• De vijver is gevoelig aan najaarsomkering of ligt in een gevoelige streek. Dit zijn voornamelijk vijvers die onbeschut liggen op zandgronden waarbij snelle temperatuurstijgingen en  temperatuurdalingen optreden.

De gevolgen voor de aanwezige vissen zijn zowel bij najaarssterfte als bij najaarsomkering vrij identiek en dit vertaalt zich in happende vissen aan het wateroppervlak door zuurstofgebrek en/of ammoniak-, waterstofsulfide- of methaanvergiftiging.

Hoe kan men ingrijpen bij najaarsomkering?

Het allerbelangrijkste in beide gevallen is:

• Optimaal beluchten/ontgassen. Zet (zelfs bij enige twijfel) elk mogelijkheid tot beluchting in en dit gedurende langere tijd (dagen).
• Doorspoelen van de vijver met vers water. Eender welk water van goede kwaliteit (grondwater, kanaalwater, …) aan hoge volumes kan de situatie snel laten verbeteren. De verdunning zorgt er immers voor dat de waterwaarden snel minder kritisch worden en kan zo veel vissen redden.
• Zet onmiddellijk Ammonia Reduce in om de aanwezige vrije ammoniak te binden. zie https://aquaticengineers.be/2019/06/29/ammonia-reduce-als-ultiem-redmiddel/

Een goed viswaterbeheer zal de kans op zowel najaarssterfte als najaarsomkering herleiden tot een minimuum.

Neem vrijblijvend contact op met Aquatic Engineers voor meer informatie of begeleiding voor uw viswater.